Bir Cumhuriyet Başkentinin Değişen Morfolojik Yapısı: Ankara Örneği
Anahtar Kelimeler:
kent- kentsel değişim- kentsel morfoloji- mekan dizimi- tipo-morfolojiÖzet
Başkentler, ülkelerinin odak noktası olma ve simge kent karakteri taşımaları yönünden özel bir anlama sahiptirler. Bu yönüyle başkentlerin oluşum ve gelişim süreçlerine etki eden dö- nemler ve kararlar kritik öneme sahip konular olmaktadır. Sözü geçen dönemlerden başkent- lerin morfolojik yapıları etkilenerek değişime uğramaktadır. Türkiye'nin başkenti Ankara da Cumhuriyet'in ilanından itibaren pek çok önemli tarihsel döneme tanıklık etmiş ve bu dönem- lerin etkileri kentsel karakterine yansımıştır. Bu kapsamda çalışmada araştırılan başlıca soru, bir şehre başkent olma niteliği kazandıran özgün mekanların tarihsel dönemlerden günümüze dek varlıklarını ve anlamlarını devam ettirip ettirmedikleri üzerine olmuştur. Çalışmanın ama- cı, zamanla gelişen ve değişen Ankara'nın başkent karakterine yön veren tarihsel ve mekansal özelliklerin morfolojik olarak değerlendirilmesidir. Buna yönelik geliştirilen yöntem kurgusun- da, kentsel yapıdaki değişimin morfolojik olarak ortaya konulması hedefienmiştir. Cumhuriyet dönemi ile birlikte Ankara'nın gelişimine etki eden farklı plan dönemleri haritalar eşliğinde incelenmiş ve önemli mekansal alanlar tanımlanmıştır. Tarihi dönemler ile kent yapısındaki değişim; morfolojik analizlere sayısal bir boyut katarak objektif bir bakış açısı kazandıran Mekansal Dizim (Space Syntax) Modeli eşliğinde değerlendirilmiştir. Böylece, Mekan Dizim yönteminin sunduğu analitik veriler ile, başkentin anıtsal ve karakteristik mekanları kanıtlana- bilir bir çerçevede tespit edilmiştir. Gerçekleştirilen analizler sonucunda, Ankara'nın 1920'li yıllar itibariyle öne çıkan anıtsal yö- netim aksının günümüzde de varlığını koruduğu ancak; ticari ve idari potansiyelinin azalarak yerini yeni gelişen batı koridoruna bıraktığı gözlemlenmiştir. Başkentin Cumhuriyet dönemini temsil eden bu özgün aksın, son yıllarda gelişen ekonomik ve politik taleplerle birlikte günümüz Ankara'sında batı aksına doğru yöneldiği kanıtlanmıştır. Mekan Dizim analizlerinin yön verdiği sonuçlar sonrasında, kentin değişen morfolojik yapısına mimari ölçekte de etki eden tipomorfolojik değerlendirmeler yapılmış ve Ankara'nın başkent karakterine yön veren alanların değişim süreci ortaya konulmuştur. Çalışma bulgularında, Ankara'nın başkent olma özelliğine yön veren ve tarihsel dönemler boyunca öne çıkan alan- ların günümüzde mekansal niteliklerinin ve yapısal karakterlerinin kimi noktalarda yitirildiği kimi noktalarda ise önemli ölçüde farklılaşma süreci içerisinde oldukları tespit edilmiştir. Baş- kent Ankara'nın tarihten günümüze kadar geçirdiği değişimlerin ortaya konulduğu bu çalışma ile, bir başkenti kentsel ve mimari ölçeklerde morfolojik olarak değerlendirmenin önemi vur- gulanmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Abarkan, A. (2009). The study of urban form in Sweden. Urban Morphology, 13(2), 121.
Bayraktar, A. N. (2016). Başkent Ankara'da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük De- ğişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekanlar. VEKAM Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
Cataldi, G., Maffei, G. L., & Vaccaro, P. (2002). Saverio Muratori and the Italian school of planning typology. Urban morphology, 6(1), 3-14.
Cengizkan, A. (2009). Ankara 1923-1938: Çağdaş Bir Ulus Devletin Modern ve Plan- lı Başkenti. Ankara: Kara Kalpaklı Kent. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayını, İs- tanbul, 17-64.
Cengizkan, A. (2010). Türkiye için modern ve planlı bir başkent kurmak: Ankara 1920-1950. Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların An- kara'daki İzleri, 24-41.
Conzen, M. R. G. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. Transactions and Papers (Institute of British Geographers), (27), iii-122.
Gauthiez, B. (2004). The history of urban morphology. Urban morphology, 8, 71-90.
Günay, B. (2006). Ankara çekirdek alanının oluşumu ve 1990 nazım planı hakkında bir değerlendirme. İçinde Şenyapılı, T.(der.), Cumhuriyet'in Ankara'sı, ODTÜ Yayın- cılık, Ankara, 60-118.
Hall, T. (2006). Routledge contemporary human geography series. Urban Geography 3rd edition,(102-103). London and New York published.
Hillier, B. & Hanson, J. (1984) The Social Logic of Space. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
Holanda, F., Medeiros, V., Ribeiro, R., & Moura, A. (2015, July). Brasilia: Fragmented metropolis. In Proceedings 10th International Space Syntax Symposium (pp. 13-17).
Işın, E. (Ed.). (2009). Ankara: Cumhuriyeti İnşa Eden Kent. Ankara: Kara Kalpaklı Kent. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayını, İstanbul, 11-15.
Jiang, B. (1998). A space syntax approach to spatial cognition in urban environments. In Position paper for NSF-funded research workshop Cognitive Models of Dynamic Phenomena and Their Representations.
Keleş, R., & Duru, B. (2008). Ankara'nın Ülke Kentleşmesindeki Etkilerine Tarihsel Bir Bakış. Mülkiye Dergisi, 32(261), 27-44.
Keskinok, H. Ç. (Ed.). (2009). Cumhuriyet Devrimi'nin yolu Atatürk Bulvarı. Rek- may Reklam.
Kropf, K. (2017). The Handbook of Urban Morphology. John Wiley & Sons. Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Routledge.
Moudon, A. V. (1992). A catholic approach to organizing what urban designers should know. Journal of Planning Literature, 6(4), 331-349.
Mıhçıoğlu Bilgi, E. (2010). The Physical Evolution of the Historic City of Ankara Between 1839 and 1944: A Morphological Analysis. Doktora Tezi. METU, Ankara.
Rapaport, A. (1977). Human aspects of urban form. New York, 10.
Tankut, G. (1988). Ankara'nın Başkent Olma Süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Der- gisi, 8(2), 93-104.
Tankut, G. (1990). Bir Başkentin İmarı 1929-39. Ankara: ODTÜ Yayınları.
Tekeli, İ. (1980). Türkiye'de kent planlamasının tarihsel kökleri. Türkiye'de İmar Planlaması, ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 17-18.
Thorns, D. C. (2002) The Transformation of Cities: Urban Theory and Urban Life. New York: Palgrave Macmillan.
Tunçer, M. (2001). Ankara (Angora): Şehri Merkez Gelişimi (14.-20. yy) (Vol. 292). Kültür Bakanlığı, Ankara.
