Kentsel Planlama ve Tasarım Süreçlerinde Kentsel Kuşak Alanları: İstanbul Ve Barselona Kentleri Karşılaştırmalı Degerlendirmesi

Özet

Özellikle 19. yüzyıl sonrasında doğan ihtiyaçlar ve hızla artan nüfus sonucunda kent gelişimi ve kentleşme konularında yoğun çalışmalar yapılmış, kent gelişimine çeşitli disiplinlerce birçok farklı açıdan yaklaşılmıştır. Bu yaklaşımlardan biri de morfolojik yaklaşımdır. İnsan yerleşmelerinin formunu, oluşum ve dönüşüm süreçlerini, mekansal yapı ve karakterini, tarihsel gelişim süreçleri ve yerleşmeleri oluşturan bileşen parçalarını analiz ederek anlamayı sağlayan bir yaklaşım olarak tanımlanabilecek kent morfolojisi içinde kente dair çok ve çeşitli kavramlar bulunmaktadır. Kentsel kuşak alanı kavramı da son yarım yüzyıldır kent morfologları ve coğrafyacılar tarafından araştırılan, ancak planlama ve tasarım ölçeklerinde fazla tanımlanmamış bir kavramdır. Bu sebepten çalışmada öncelikle kuşak alanı teorisi anlaşılmaya çalışılmıştır. Kuşak alanları, yapılaşma halkaları arasında oluşmuş, ilk başta kent çeperinde iken, kentin büyümesi ile iç kısımlara gömülmüş, doku ve kullanım bakımından kentin diğer yapılaşmış alanlarından farklılık gösteren kentsel birimlerdir. Bu alanlar, kent içine gömülmüş eski kent çeperleri olarak tanımlanabilir. İlk geniş kapsamlı tanımlama ise Conzen (1960) tarafından yapılmıştır: "Kuşak alanı, geçici ya da çok yavaş büyüyen bir kent çeperinden kaynaklanan ve başlangıçta çeperde yer arayan arazi kullanım birimlerinin karakteristik karışımından oluşan kuşak benzeri bölgedir". (Conzen, 1960). Sıklıkla önemli kent mirası ve ekolojik koridor özellikleri gösteren kuşak alanları, turizm potansiyeline sahip olmakla birlikte, kent sakinlerinin geleneksellik ve süreklilik hissi açısından önemlidir. Ayrıca bu alanlar, kentin doğaya ve kırsal bölgelere olan olumsuz etkilerini azaltan tampon bölgelerdir. Açık alanlar, endüstriyel alanlar, kurumsal alanlar, düşük yoğunluklu konut alanları ve rekreasyon alanları çeper kuşak alanları içinde sayılabilirler. Bu alanlar, daha geniş ve az yapılaşmış parselleriyle, yoğun kent kütlesinden kolaylıkla ayırt edilebilirler. Ülkesel ve yerel ekonominin etkilediği arazi değerlerindeki değişiklikler sonucu yapılan çeşitli yatırımlar sayesinde farklı karakterlerde oluşabilirler. Bu alanlar, yoğun yapılaşmış alanların aksine, nefes alınabilecek, ihtiyaca göre alternatif kullanımlarla değerlendirilebilecek ve korunabilecek alanlardır. Son yıllarda, çeşitli ülkelerde korunmalarına yönelik planlama politikaları geliştirilmiş; örneğin İngiltere'de yeşil kuşak olarak planlanmışlardır. Ancak Türkiye'de, hızlı nüfus artışı ve yapılaşma için yeni parsellere duyulan ihtiyaç sonucunda, özellikle kent merkezinde kalan iç kuşak alanlarına yatırım ve gelişim alanları olarak bakılmaya başlanmıştır. Kent içindeki tarım alanlarının ve bostanlık alanların yerleşime açılması kuşak alanı yabancılaşmasına, kuşak alanlarının tarihi, özgün karakterinin yok olmasına ve kentin tarihi kimliğinin zarar görmesine sebep olmaktadır. Kuşak alanı yabancılaşması, bir kentsel risk olarak tanımlanmalı ve problem olarak ele alınmalıdır. Kuşak alanı kavramı bir planlama aracı olarak ele alınıp, kapsamlı planlama ve tasarım politikalarının oluşumunda ve kent gelişimi yönetiminde yardımcı olabilir (Gu, 2010). Ayrıca bu sayede iş merkezi ve konut alanı baskısı sonucunda meydana gelen kuşak alanı yabancılaşmasına engel olunabilir. Kuşak alanları, zaman içerisinde, hükümet politikaları ve farklı disiplinlerin tavsiyeleriyle, gelişim, dönüşüm ve koruma planlarına maruz kalacağı öngörülen alanlardır. Bu kavramın bütünleşik planlama politikalarında, kentsel tasarım ve dönüşüm süreçlerindeki yeri, kent ekolojisi ve sürdürülebilir gelişme içindeki önemi, Avrupa'da olduğu gibi, Türkiye'de de tartışmaya açılmalıdır. Yapılan çalışmada çeşitli kavramlar belirlenmiş ve bir puanlama sistemi oluşturularak sayısallaştırılmıştır. İstanbul ve Barselona kentleri üzerinde uygulanan bu yöntem ile kentlerin gelişim süreçleri, kuşak alanları üzerindeki olası etkileri ve kuşak alanı oluşumları karşılaştırılmıştır. Kentsel kuşak alanı kavramının planlama ve kentsel dönüşüm süreçlerinde dikkate alınması, sağlıklı kent gelişimi için önemlidir. Kuşak alanlarının kimliklerini korumalarının, geleceğe miras bırakılabilecek bir kentsel kalite olabileceği düşünülmektedir.