Konut Dokularının Tarihsel Süreçte Morfolojik Değişimi: Akşehir Örneği
Anahtar Kelimeler:
Akşehir- kentsel morfoloji- konut dokusu- konut tipolojisi- tarihsel gelişimÖzet
Kentsel morfoloji, bir yapı ölçeği veya yerleşim dokusundaki oluşum ve dönüşüm süreçlerini tarihsel dönemler açısından inceleyen ve mekansal kimliği çok boyutlu olarak ortaya koyan ve analiz eden bir çalışma alanıdır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı; bulunduğu dönemlerin kültürünün, yaşayış şeklinin ve beklentilerin etkisi ile biçimlenmiş bir şehrin tarihsel süreç içe- risindeki fiziksel değişimlerini incelemek ve bugünkü eski ve yeni kentsel dokuları arasındaki morfolojik farkları ve benzerlikleri ortaya koymak ve değerlendirmektir. Çalışma yaklaşımına uygun örneklem alanı olarak tarihi kimliğe sahip Akşehir Kenti seçil- miştir. Akşehir kenti geçmişi Neolitik çağa kadar dayanmakta olan eski ve tarihi bir yerleşim yeridir. Kent merkezinde tarihi dokunun yer aldığı yaklaşık 48 hektarlık tescillenmiş Kentsel Sit Alanı bulunmaktadır. Kentsel sit içerisinde tarihi ticaret merkezi olan arasta alanı da mevcut- tur. Yeni gelişen şehrin ticaret merkezi arasta alanının çevresinde bir MİA alanı oluşturmakta ve yeni şehir yerleşim alanı da bu alanın devamında gelişmiştir. Şehrin doğal ve fiziksel eşik- leri etkisinde kent bugünkü morfolojik biçimini almıştır. Örnek olarak seçilen Akşehir Kentinin 1800-1950 yılları arası dönemi, 1950-2000 yılları arası dönemi ve 2000 yılı sonrası dönemi yansıtan, her biri yaklaşık 5 ha büyüklüğünde 3 adet konut dokusu örneklem alanı seçilmiştir. Bu örneklem alanlarının karşılaştırmalı mekansal analizleri yapılarak benzer ve farklı yönleri değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalı mekansal analizleri incelemesi sonucunda 1800-1950 yılları arası dönemi yan- sıtan dokunun, tabanda yayılmasına karşın yapılaşma yoğunluğunun, yol yüzeylerinin ve kat yüksekliklerinin daha düşük olması insan ölçeğinde yaya odaklı kent morfolojisine sahip oldu- ğu; 1950-2000 arası yılları ve 2000 yılı sonrası dönemi yansıtan dokularda ise taban alanının azalmasına karşın yapılaşma yoğunluğunun, yol yüzeylerinin ve kat yüksekliklerinin daha yük- sek olması, taşıt odaklı kentsel bir forma evirildiği sonucuna ulaşılmıştır. Tarihsel süreç içerisinde bulunduğu dönemlerin kültürünün, yaşayış şeklinin ve beklentilerin etkisi ile kentin karakterini ve kimliğini yansıtan, diğer yerleşim alanlarından ayıran morfolojik yapısının zaman içinde çok önemli bir evrim geçirdiği bilimsel verilerle ortaya konmaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Akşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü Arşivi. Akşehir Belediyesi, Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 2015. Bayar M. 2018, Akşehir Tarihi II. Baskı.
Conzen, M. R. G., 1960, Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, Transactions and Papers (Institute of British Geographers).
Caniggia, G. ve Maffei, G. L., 2001, Architectural composition and building typology: interpreting basic building, Alinea Editrice
Geisler, W., 1924, Die deutsche stadt: eine beitrag zur morphologie der kulturlandschaft, J. Engelhorns Nachf.
Hassinger, H., 1916, Kunsthistorischer atlas der reichshaupt-und residenzstadt Wien, Band 15 der Reihe üsterreichische Kunsttopographie, Schroll, Wien.
Kubat, A. S. ve Topçu, M., 2009, Antakya ve Konya tarihi kent dokularının morfolojik açıdan karşılaştırılması.
Martiny, R., 1928, Die grundrissgestaltung der deutschen siedlungen, J. Perthes. Raymund, A., 1910, Akşehir Şehir Planı ve Taç Medrese.
Schlüter, ü., 1899, Bemerkungen zur siedlungsgeographie, geographische Zeitschrift,
Topçu, M., 2018, Kentsel yenileme projeleri ile değişen mekansal kimlik; Konya ör- neği.
Url-1: http://www.aksehir.gov.tr/aksehir-tarihi [Erişim Tarihi: 11 Nisan 2021]. Whitehand J. W. R., 1986, " Taking stock of urban geography", Area 18, 147-51.
Yaygın, M. A., 2016, Kent dokusundaki mekansal değişimin morfolojik boyutta ince- lenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
