Çeper Kuşak Literatüründe Farklı Yaklaşımlar Üzerine Bir İnceleme
Anahtar Kelimeler:
Çeper Kuşak- Farklı yaklaşımlar- Kent formu gelişimi- Kültürlerarası çalışmalar- Literatür analiziÖzet
Kentsel morfolojide İngiliz ekolü olarak da bilinen Conzenci gelenekle ortaya çıkan çeper kuşak (fringe belt) olgusu, kentsel yerleşkelerin çeperlerindeki görece büyük arazilerde düşük yoğunluklu, kurumsal, endüstriyel ve açık alanlar ya da rekreasyon alanları gibi arazi kullanım türlerini içeren ve zamanla gelişmeye devam eden kentin içinde gömülü kalarak çeşitli değişimlere maruz kalan kent formu birimleri olarak bilinir. 1936’da Herbert Louis tarafından kavramsal olarak ortaya atılıp 1960’lardan itibaren M. R. G. Conzen tarafından geliştirilen ve kentsel rant teorileri bağlamında J. W. R. Whitehand’in tarihsel-coğrafi temelini oturttuğu çeper kuşak olgusu, farklı perspektiflere sahip araştırmacılarca, dünyanın çeşitli yerlerindeki farklı sosyo-ekonomik ve kültürel dinamiklerle gelişmiş kentlerinde incelenmiştir. Bu çalışmada, bu olgunun ilk çıktığı dönemden günümüze nasıl ele alındığının sistematik olarak ortaya koyularak farklı perspektiflerin çeper kuşak literatürüne katkısının irdelenmesi ve konseptin geliştirilmesine dair önerilerin sunulması amaçlanmıştır. Çeper kuşak üzerine yapılmış 53 farklı araştırma, yayınlanma dönemlerine göre, daha önce Ünlü (2013) tarafından ele alınan mekânsal, ekonomik, sosyal, ekolojik ve planlama bakış açıları çerçevesinde incelenmiştir. Bu kapsamda, araştırmaların yapıldığı coğrafi bölgeler ve kentler, araştırmaların odakları, kaynakları ile yöntemleri ve bulguları analiz edilmiştir. Kavramın tanımlandığı ilk otuz yıllık dönem ile çeper kuşakların oluşum nedenleri ve evrelerinin ortaya koyulduğu 1990’ların sonuna kadarki ikinci otuz yıllık dönemde büyük çoğunlukla coğrafyacıların odağında olan çeper kuşak konusunun, 1990’ların sonundan günümüze kadar gelen süreçte, planlamadan ekolojiye farklı alanlarla ilişkilendirilerek disiplinlerarası olarak ele alındığı görülmüştür. Çalışmanın sonuçları, çeper kuşakların oluşumundan ve dönüşüm süreçlerinden, sabitlenme hatlarının niteliklerinden ve tespit edilen çeper kuşak gelişim modellerinden veriler sunarken, hem ülkemiz kentleri için yapılan çeper kuşak analizlerinin özgün sonuçları ayrıca değerlendirilmiş hem de çeper kuşak alanlarının sürekli değişen günümüz kentlerinde maruz kaldığı dönüşüm baskısının adil, dayanıklı ve sürdürülebilir kentsel mekânlar olarak gerçekleşmesi yönünde, uygulamaya yönelik araştırma önerileri üzerinde durulmuştur.
İndirmeler
Referanslar
Al-Ashab, K. H. (1974). The urban geography of Baghdad. (Doktora tezi). University of Newcastle upon Tyne, Erişim: http://hdl.handle.net/10443/1059.
Barke, M. (1974). The changing urban fringe of Falkirk, Scottish Geographical Magazine. 90(2), 85-97.
Barke, M. (1976). Land Use Succession: A Factor in Fringe-Belt Modification. The Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers), 8(4), 303-306.
Camiz, A. & Bruccoleri A. (2015). Morphology of the urban organism in Cyprus. The effect of borders and political changes in the fringe belts of Girne, TRNC. proceedings of 22nd International Seminar on Urban Form, (1481-1488). Rome.
Carter, H. & Wheatley, S. (1979). Fixation lines and fringe belts, land uses and social areas: nineteenth century changes in the small town. Transactions of the Institute of British Geographers NS 4, 214-38.
Cihanlı, G., Küçük Çalışkan, E., Kubat, A. S. (2022). Morfolojik Bölgeler ve Çeper Kuşak Alanları Üzerinden Bir Okuma: İstanbul Yedikule Örneği. TNUM III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (413-435). ODTÜ Mimarlık Fakültesi
Conzen, M. P. (2009). How cities internalize their former urban fringes: a cross-cultural comparison. Urban Morphology 13(1), 29-51.
Conzen, M. P. & Gu, K., Whitehand J. W. R. (2012). Comparing Traditional Urban Form in Chine and Europe: A Fringe-Belt Approach. Urban Geography 33(1), 22-45.
Conzen, M. R. G. (1960). Alnwick: Northumberland: a study in town-plan analysis. Institute of British Geographers Publication 27. Londra.
Conzen, M. R. G. (1969). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis, Institute of British Geographers Publication 27, 2inci baskı, Institute of British Geographers, Londra.
Çakmak, E., Belli, B., Kubat, A. S. (2022). Üsküdar’ın Çeper Kuşak Gelişim Süreci. TNUM III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (1077-1098). ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Ducom, E. (2005). Fringe belts in French cities: Comparative study of Rennes, Nantes, Tours. Approaches in Urban Geography, Newcastle Upon Tyne: Northumbria University Publication.
Ducom, E. (2008). Fringe-belt analysis in France: A Conzenian approach to urban renewal. Enviroment and Planning B: Planning and Design.
Gu, K. (2010). Exploring the fringe belt concept in Auckland: An urban morphological idea and planning practice. New Zealand Geographer, 66, 44-60.
Gu, K., Whitehand, J. W. R., Whitehand, S. (2015). Urban morphogenetic grain: extending fringe-belt research in China. proceedings of 22nd International Seminar on Urban Form (ISUF), Roma.
Hazar, D. & Kubat, A. S. (2015). Fringe belts in the process of urban planning and design: Comparative analyses of Istanbul and Barcelona. ITU A|Z, 12(1), 53-65.
Hazar, D. & Kubat, A. S. (2016). The fringe belt development process of Istanbul. proceedings of 23rd International Seminar on Urban Form (ISUF), Nanjing.
Hazar, D. & Özkan, S. P. (2020). Çeper Kuşakların Kamusal ve Ekolojik Değeri: İzmir Askeri alanlar Örneği. Kent Akademisi 13(1), 10-21.
He, S. (2018). Exploring the fringe-belt phenomenon in a Sino-Portuguese environment: the case of Macao. Urban Morphology, 22(1), 35-52.
Hopkins, M. I. W. (2012). The ecological significance of urban fringe belts. Urban Morphology, 16(1), 41-54.
Karaulan, D. & Kubat, A. S. (2018). Analyzing Fringe Belt Phenomenon in The Historico-Geographical Structure of Milan, Italy. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 6(2), 304-332. https://doi.org/10.15320/ICONARP.2018.56
Kubat, A. S. (2019). Exploring the Fringe-Belt Phenomenon in a Multi-Nuclear City: The Case of Istanbul. ICONARP International Journal of Architecture and Planning 7, 95-134. https://doi.org/10.15320/ICONARP.2019.83
Kubat, A. S., Ünlü T., Kuru, Ö. (2022). Tarihi Yarımada İç Çeper Kuşak Alanlarının İncelenmesi: Konstantin Surları. TNUM III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (397-412). ODTÜ Mimarlık Fakültesi
Küçük Çalışkan, E. & Kubat, A. (2021a). Policies and facts for mega-urbanization: middle and outer fringe belt developments of Istanbul. ISUF 2020 Virtual Conference Proceedings, 1. doi:10.26051/0D-4S8D-08CR
Küçük Çalışkan, E., Kubat, A. S. (2022a). İstanbul Sanayi Alanları Dönüşümlerinin Çeper Kuşak Analizi ile İzlenmesi. TNUM III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (1099-1113). ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Küçük Çalışkan, E. & Kubat, A. S. (2022b). Tracking Morphological Agencies in the Alienated Fringe Belt Plots of Istanbul. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 10(2), 711-734. DOI: https://doi.org/10.15320/ICONARP.2022.222
Lammers, D. & Roders, A. P., Wesmael, P. (2015). Radial fringe-belt formation. proceedings of 22nd International Seminar on Urban Form. Rome, 1495-1506.
Lammers, D. & Roders, A. P., Wesmael, P. (2017). Future scenarios for post-industrial Eindhoven. A fringe-belt perspective. proceedings of 24th International Seminar on Urban Form (ISUF), Valencia.
Logunova, E. (2017). Morphological evolution of the fringe-belts of Krasnoyarsk. proceedings of 24th International Seminar on Urban Form (ISUF), Valencia.
Marques de Sousa Safe, S. & de Alvarenga Pereira Costa, S. (2017). Fringe belt analysis: A method for confirming the establishment of the historical boundaries of Rabat. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, 25, 39-62.
Menegueetti, S. K. & Pereira Costa, S.A. (2015). The fringe-belt concept and planned new towns: a Brazilian case study. Urban Morphology, 19(1), 25-33.
Monaco, A. I. (2015). Old-New studies on City limits and Fringe belts. Expanding-Shrinking urban events. Brief notes on the internal and external frontiers in Chinese and African cities on a new European limes on the Mediterranean Sea. proceedings of 22nd International Seminar on Urban Form, Rome, 1485-1494.
Soygüzeloğlu, B., Kubat, A. S. (2022). Tarihsel Süreçte Çeper Kuşak Alanlarının Analizi: Taksim-Pera Örneği. TNUM III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (437-454). ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Ünlü, T. (2013). Thinking about Urban Fringe belts: A Mediterranean Perspective. Urban Morphology, 17(1), 5-20.
Ünlü, T. & Baş, Y. (2016). Multi-nuclear growth patterns in a rapidly changing Turkish city: a fringe-belt perspective. Urban Morphology, 20(2), 107-21.
Ünlü, T. & Baş, Y. (2019). The Urban Growth and Development Periods of Turkish Cities: A Fringe-Belt Perspective. B. Ö. Sarı (Ed.). Urban and Regional Planning in Turkey. (107-128). Springer.
Ünlü, T. (2022). Urban Fringe Belts: Roots, Developments and Prospects. Journal of Urban Research and Development, 3(1), 4-15.
Whitehand, J. W. R. (1967). Fringe belts: a neglected aspect of urban geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 41, 223-33.
Whitehand, J. W. R. (1972a). Building cycles and the spatial pattern of urban growth. Transactions of the Institute of British Geographers, 56, 39-55.
Whitehand, J. W. R. (1972b). Urban-rent theory, time series and morphogenesis: an example of eclecticism in geographical research. Area, 4(2), 215-222.
Whitehand, J. W. R. (1977). The basis for an historico-geographical theory of urban form. Transactions of the Institute of British Geographers, 2(3), Change in the Town (1977). 400-416.
Whitehand, J.W.R. (1981). Background to the urban morphogenetic tradition. J.W.R. Whitehand (Ed.) The Urban Landscape: Historical Development and Management Institute of British Geographers Special Publication 13 içinde, 1-24. Academic Press, London.
Whitehand, J. W. R. (1988a). The Changing Face of Cities: A Study of Development Cycles and Urban Form. Basil Blackwell.
Whitehand, J. W. R. (1988b). Urban fringe belts: development of an idea. Planning Perspectives, 3(1), 47-58.
Whitehand, J. W. R. (1994). Development Cycles and Urban Landscapes. Geography, 79(1), 3-17.
Whitehand, J. W. R. (2001). British urban morphology: the Conzenian tradition. Urban Morphology, 5(2), 3-10.
Whitehand, J. W. R. & Morton, N. J. (2003). Fringe belts and the recycling of urban land: an academic concept and planning practice. Environment and Planning B: Planning and Design, 30, 819-39.
Whitehand, J. W. R. & Morton, N. J. (2004). Urban morphology and planning: the case of fringe belts. Cities, 21(4), 275-289.
Whitehand, J. W. R. & Morton, N. J. (2006). The fringe belt phenomenon and socioeconomic change. Urban Studies, 43, 2047-66.
Whitehand, J. W. R. (2011). Issues in urban morphology. Urban Morphology, 16(1), 55-65.
Whitehand, J. W. R., Gu, K., & Whitehand, S. (2011). Fringe belts and socioeconomic change in China. Environment and Planning B: Planning and Design, 38, 41-60.
Whitehand, J. W. R., Gu, K., Conzen, M. P., & Whitehand, S. M. (2014). The typological process and the morphological period: a cross-cultural assessment. Environment and Planning B: Planning and Design, 41, 512-533.
Whitehand, J. W. R. & Gu, K. (2017) Urban fringe belts: evidence from China. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 44(1), 80-99.
Whitehand, J. W. R. (2019). Green space in urban morphology: a historico-geographical approach. Urban Morphology, 23(1), 5-17.
Zhang, Y. (2019). A spatio-temporal study of fringe belts and urban green spaces in Birmingham, UK. Urban Morphology, 23(1), 27-44.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Ezgi Küçük Çalışkan- Ayşe Sema Kubat
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
