Eleştirel Bölgeselcilik Temelinde 'Üretken Tipomorfoloji': Uçhisar, Nevşehir Örneğinde Bir Yöntem Denemesi
Anahtar Kelimeler:
tip/tipoloji- örüntü- bağlam- eleştirel bölgeselcilik- üretken şehircilikÖzet
Geleneksel şehirler, malzeme kullanımı ve yapıların mimari özelliklerinden, yerleşim örüntü- lerinin mekan dizimsel yapısına kadar bir dizi yerel kodla biçimlenmişlerdir. Geleneksel mor- folojinin çok katmanlı doğasında içkin olan yapılaşma kuralları, geleneksel kentleri kendine özgün kılar. Buna göre, farklı kural dizilerinin farklı kombinasyonları, özgün kentsel bağlam- ların karakterlerinin oluşumu ve gelişimindeki en belirleyici etkendir. Bu bakımdan, geleneksel kent bağlamında uygulamaya konmuş her tasarım ediminin, kendini bu özgün evrimsel sürece uyumlamak gibi zorlu bir görevi vardır. Kentlerin evrimi, kalıtımsal olarak mekansal örüntü ve formların mutasyona uğramasıyla mor- folojik çeşitliliği beraberinde getirir. Bu nedenle, yeni olanın, mevcut örüntülerle uyum içinde bir sürekliik göstermesi, mevcut mimari tipleri önemseyen her yenilikçi tasarım pratiğinin te- mel hedefierinden biridir. Mimari tasarım söyleminde böylesi bir perspektif "eleştirel bölge- selcilik" adıyla tanımlanmış ve tartışılagelmiştir. Kentsel tasarım bağlamında ise bu yaklaşım, geleneksel mekan tipolojilerinin üretici (generative) bakış açısıyla yeniden yorumlanmasına dayalı olarak, yeni tasarım yöntemleri ile geliştirilmeyi beklemektedir. Bu makale, yukarıda sözü geçen bakış açısını benimseyerek, çağdaş kentsel dokunun geleneksel şehri oluşturan tasarım kodlarıyla üretilmesi için yöntemsel bir çerçeve sunma denemesidir. Bu amaçla, eleştirel bölgeselci bakış açısıyla, üretici bir tipolojik kentsel tasarım yönteminin kent- sel gelişim üzerine denenmesi için, Türkiye'deki en karakteristik geleneksel yapılaşmalardan biri olan Uçhisar seçilmiştir.Bölgedeki geleneksel dokunun kod açımına uğratılması ile düzenli olarak yeniden üretilen tipik yapı unsurları, "örüntü" kavramıyla ele alınmıştır. Bu kapsamda, bölgedeki "hakim tip" olan avlulu evin tanımlanmasında fiziksel örüntülerle birlikte özgün morfolojik yapının koşulladığı aktivite örüntülerinden de yararlanılmıştır. Böylece eleştirel bölgeselci kentsel tasarım bakış açısı ile bağlam, sadece var olan geleneksel yapıların kendileriniyle sınırlı tutulmamış, aynı zamanda bölge halkının mekanları kullanım biçimlerinin de anlaşılmaya çalışılması ile birlikte yeninin tasarlanmasında aktif referans olarak ele alınmaktadır. Bu sayede bildiri, eleştirel böl- geselcilik, tipomorfoloji ve üretici (generative) şehircilik yaklaşımları arasında bir yöntemsel arayüzü tartışmaya açmayı amaçlamaktadır.
İndirmeler
Referanslar
Alexander, C. (1979). The timeless way of building. New York: Oxford University Press.
Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fiksdahl-King, I., & An- gel, S. (1977). A pattern language: Towns, buildings, construction. New York: Oxford University Press.
Bhatt, R. (2010). Christopher Alexander's Pattern Language: An Alternative Explora- tion of Space-Making Practices. The Journal of Architecture, 15 (6), 711-729.
Caniggia, G. & Maffei, G. L. (1979 [2001]). Architectural composition and building typology interpreting: Basic buildings. Florence: Alinea Editrice.
Cimşit, F. (2007). Tepe kent yerleşmelerinde psiko-sosyal alan olgusunun konut örün- tüleri ile ilişkisi; Uçhisar örneği. (Doctoral dissertation, İstanbul Technical University, İstanbul, Turkey).
Davidovici, I. (2019). Constructing the Site: The Ticino and Critical Regionalism (1978-1987). OASE Journal for Architecture, 103, 92-104.
Eggener, K. L. (2002). Placing resistance: A critique of Critical Regionalism. Journal of Architectural Education, 55 (4), 228-237.
Frampton, K. (1983a). Prospects for a Critical Regionalism. Perspecta, 20, 147-162.
Frampton, K. (1983b). Towards a Critical Regionalism: Six points for an architecture of resistance. In H. Foster (Ed.), The Anti-aesthetic essays on postmodern culture (16- 30). Bay Press.
Frampton, K. (1992). Critical Regionalism: Modern Architecture and Cultural Iden- tity. In Modern architecture: A critical history (3rd ed., 314-327). London: Thames and Hudson.
Hakim, B. S. (2007). Generative processes for revitalizing historic towns or heritage districts. Urban Design International, 12 (2-3), 87-99.
Kelbaugh, D. (2002). Repairing the American metropolis: Common place revisited.
Seattle: University of Washington Press.
Lee, C. C. M., & Jacoby, S. (2011). Typological urbanism and the idea of the city.
Architectural Design, 81 (1), 14-23.
Lee, C. C. M., & Jacoby, S. (Eds.). (2007). Typological formations: Renewable buil- ding types and the city. Architectural Association.
Moudon, A. V. (1994). Getting to Know the Built Landscape: Typomorphology. In
K. A. Franck & L. H. Schneekloth (Eds.), Ordering space: types in architecture and design. (289-311). New York: Van Nostrand Reinhold.
Muratori, S. (1959). Studi per una operante storia urbana di venezia. Rome: Instituto Poligraphico dello Stato.
Petruccioli, A. (2007). After amnesia: learning from the Islamic Mediterranean urban fabric. Altamura: Politecnico di Bari.
Ricceur, P. (1961). Universal Civilization and National Cultures. In History and truth, (276-283). Illinois: Northwestern University Press.
Salingaros, N. A. (2006). A theory of architecture. Umbau-Verlag.
Shadar, H. (2010). Evolution and Critical Regionalism. Journal of Urban Design, 15
(2), 227-242.
Shane, D. G. (2011). Transcending type: Designing for urban complexity. Architectu- ral Design, 81 (1), 128-134.
İnternet Kaynakları
