Demiryollarının Kent Formu Gelişimine Etkisi: Mudanya Bursa Demiryolu Hattı Örneği
Anahtar Kelimeler:
Bursa- Kent Formu- Demiryolu- Tarihsel Gelişim- Kentsel yayılmaÖzet
Sanayi devrimi ile birlikte artan üretim demiryolu taşımacılığının gelişimine yol açmış, bu gelişim de şehirler arası bağlantıların kurulması ve buna bağlı olarak kent formlarının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Anadolu’da batı dünyasına kıyasla geç yapılandırılan demiryolları, Cumhuriyet’in erken dönemlerinde atılımlar yapılarak büyük potansiyele ulaştırılmış, fakat 20. Yüzyılın ikinci yarısında dönemin siyasi politikaları doğrultusunda geri planda bırakılmıştır. Yaklaşık 60 yıl süre ile faaliyet gösteren Mudanya demiryolu hattı, Bursa kent formunun şekillenmesinde oldukça etkili rol oynamıştır. Şehrin gelişim eksenlerinin Bursa Ovası içerisinde dört ana aksta gelişim gösterdiği ve çok merkezli bir kent formuna doğru dönüştüğü görülmektedir. Bu yayılmalardan biri kuzeybatı yönünde Mudanya’ya doğru uzanmaktadır. Araştırma, Bursa kentinin yayılma sürecinde etkili bir bileşen olan Mudanya-Bursa arasındaki demiryolu hattının kent formu üzerindeki yönlendirici etkisini incelemek üzere makro ve mezo düzeyde olmak üzere iki aşamada kurgulanmıştır. Çalışmanın birinci aşamasında literatürdeki ulaşım ve kent formu etkileşimi çerçevesine göre Bursa şehir formu yayılımının ulaşım ekseninde dört ana döneme göre şekillendiği ortaya konmuştur: (I) Yürümenin etkin olduğu kale ile çevrelenen çekirdek dönem, (II) Erken Osmanlı döneminde yerleşmenin sur dışına yayılmaya başlaması, (III) Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet döneminde Mudanya tren hattı ile birlikte yük ve insan taşımacılığının yerleşim sınırlarını genişletmesi, (IV) Geç Cumhuriyet ve 21. Yüzyıldaki gelişmeler ile birlikte otomobil ve otoyolların yaygınlaşması. İkinci aşamada ise Mudanya demiryolu hattının kent morfolojisi üzerinde mezo ölçekte etkileri üç alt bölüm ekseninde incelenmiştir: (I) Merkez alt bölgesi, (II) Nilüfer alt bölgesi, (III) Mudanya alt bölgesi. Yapılan inceleme sonucunda eski hattın merkez alt bölgesi içerisinde kalan sokak dokusu olarak varlığını koruduğu ve arazi kullanım ile kentsel ulaşım akslarına olan etkisi tespit edilmiştir. Mudanya demiryolu hattının aktif döneminde kent formunun gelişimini makro ve mezo ölçekte etkilediği anlaşılmış, günümüzde kaldırılmış olmasına rağmen bu sonuçların sürekli olduğu görülmüş ve gelecekte demiryolu yatırımları başta olmak üzere ulaşım gelişmelerinin benzer bir etkiye sahip olacağı öngörülmüştür.
İndirmeler
Referanslar
Adams, J. S. (1970). Resıdentıal structure of mıdwestern cıtıes. Annals of the Association of American Geographers, 60(1), 37-62. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.1970.tb00703.x
Aljoufie, M., Zuidgeest, M., Brussel, M., & van Maarseveen, M. (2013). Spatial–temporal analysis of urban growth and transportation in Jeddah City, Saudi Arabia. Cities, 31, 57-68. https://doi.org/10.1016/j.cities.2012.04.008
Ayazli, I. E., Kilic, F., Lauf, S., Demir, H., & Kleinschmit, B. (2015). Simulating urban growth driven by transportation networks: A case study of the Istanbul third bridge. Land Use Policy, 49, 332-340. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.08.016
Debrezion, G., Pels, E., & Rietveld, P. (2007). The Impact of Railway Stations on Residential and Commercial Property Value: A Meta-analysis. The Journal of Real Estate Finance and Economics, 35(2), 161-180. https://doi.org/10.1007/s11146-007-9032-z
Duran, S. (2003). Bir modernleşme projesi olarak Anadolu’da demiryolları ve Bursa-Mudanya Demiryolu hattı. Uludağ Üniversitesi.
Eriçok, A. K. (2015). Bursa’nın Kentleşme Sürecinde Yapılan Planlama Çalışmaları ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Tarihî Kent Merkezinin Gelişimine Etkileri.
Fan, F., Wang, Y., Qiu, M., & Wang, Z. (2009). Evaluating the Temporal and Spatial Urban Expansion Patterns of Guangzhou from 1979 to 2003 by Remote Sensing and GIS Methods. International Journal of Geographical Information Science, 23(11), 1371-1388. https://doi.org/10.1080/13658810802443432
Gillham, O., & MacLean, A. S. (2002). The Limitless City: A Primer on the Urban Sprawl Debate. Island Press. https://books.google.com.tr/books?id=LCCvnLt2AbcC
Google. (2022). Google Haritalar. https://www.google.com.tr/maps/
Herold, M., Hemphill, J., Dietzel, C., Clarke, K. C., & Land, E. G.-G. (2005). Remote sensıng derıved mappıng to support urban growth theory.
Hoffhine Wilson, E., Hurd, J. D., Civco, D. L., Prisloe, M. P., & Arnold, C. (2003). Development of a geospatial model to quantify, describe and map urban growth. Remote Sensing of Environment, 86(3), 275-285. https://doi.org/10.1016/S0034-4257(03)00074-9
Kaya, Ş. (2010). Bazı liman kentlerindeki örnekler ışığında tanzimat dönemi ve sonrasında inşa edilen gümrük binalarının mimari özellikleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 73-92.
Kheyroddin, R., & Ghaderi, M. (2022). Railways and urban expansion: How does rail transport affect urban expansion in metropolitan areas? (Warsaw and Copenhagen case). International Planning Studies, 1-18. https://doi.org/10.1080/13563475.2022.2137476
Li, Y., Ye, J., Chen, X., A Abdel-Aty P E, M., & Cen, M. (2010). Transportation characteristics change under rapid urban expansion: A case study of Shanghai. Chinese Geographical Science, 20(6), 554-561. https://doi.org/10.1007/s11769-010-0431-3
Long, F., Zheng, L., & Song, Z. (2018). High-speed rail and urban expansion: An empirical study using a time series of nighttime light satellite data in China. Journal of Transport Geography, 72, 106-118. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2018.08.011
Müller, K., Steinmeier, C., & Küchler, M. (2010). Urban growth along motorways in Switzerland. Landscape and Urban Planning, 98(1), 3-12. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2010.07.004
Newman, P. W. G., & Kenworthy, J. R. (1991). Transport and urban form in thirty‐two of the world’s principal cities. Transport Reviews, 11(3), 249-272. https://doi.org/10.1080/01441649108716787
Oliveira, V. (2016). Urban Morphology. Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-32083-0
Öztürk, G. B. (t.y.). Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihi Merinos İstasyonu.
Polat, S., & Dostoğlu, N. (2007). Kentsel dönüşüm kavramı üzerine: Bursa’da kükürtlü ve mudanya örnekleri.
Priemus, H., Nijkamp, P., & Banister, D. (2001). Mobility and spatial dynamics: An uneasy relationship. Journal of Transport Geography, 9(3), 167-171. https://doi.org/10.1016/S0966-6923(01)00007-2
Reilly, M. K., O’Mara, M. P., & Seto, K. C. (2009). From Bangalore to the Bay Area: Comparing transportation and activity accessibility as drivers of urban growth. Landscape and Urban Planning, 92(1), 24-33. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2009.02.001
Snellen, D., Borgers, A., & Timmermans, H. (2002). Urban Form, Road Network Type, and Mode Choice for Frequently Conducted Activities: A Multilevel Analysis Using Quasi-Experimental Design Data. Environment and Planning A: Economy and Space, 34(7), 1207-1220. https://doi.org/10.1068/a349
Tekeli, İ. (1999, Mayıs 6). Bursa’nın tarihinde üç ayrı dönüşüm dönemi. Osmanlı Devleti- nin Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bursa ve Yöresi, Uludağ Üniversitesi.
Wu, W., Zhao, S., & Henebry, G. M. (2019). Drivers of urban expansion over the past three decades: A comparative study of Beijing, Tianjin, and Shijiazhuang. Environmental Monitoring and Assessment, 191(1), 34. https://doi.org/10.1007/s10661-018-7151-z
Yazici, M. (2010). Mudanya-Bursa demiryolunun yapımı ve işletilmesi (1873-1908).
Zhang, Y., Liu, J., & Wang, B. (2022). The impact of High-Speed Rails on urban expansion: An investigation using an SDID with dynamic effects method. Socio-Economic Planning Sciences, 82, 101294. https://doi.org/10.1016/j.seps.2022.101294
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Ali Yılmaz- Eren Kürkçüoğlu
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
