Kentsel Dokuda Yaya Hareketlerinin Psiko-Mekânsal Etki Değerlendirmesi
Anahtar Kelimeler:
İstanbul- Kent Dokusu- Mekansal Algı- Dikkatin Uyarılması- Yaya DavranışlarıÖzet
Kent dokuları; farklı fiziksel, sosyal ve psikolojik katmanların bir araya gelmesiyle oluşan eşsiz örüntülerdir. Doku içindeki mekânsal boşlukların bütünleşmesiyle oluşan kentsel açık alan ağı; yayaların kendilerine özgü amaç ve tercihleri doğrultusunda farklı güzergâh olasılıkları ile hareket ettikleri devingen bir sistemdir. Kentsel açık alan ağı içinde yaya hareketleri, mekânsal algı ve algıya bağlı dikkatin uyarılması süreci ile çeşitlilik kazanmaktadır, bu bağlamda çevreden alınan uyarıcı unsurlar bireylerin karar verme mekanizmalarını ve hareket niteliklerini değiştirebilmektedir. Kent dokularının morfolojik özelliklerine, doku içinde yer alan işlevlere ve mekân genelinde yer değiştiren unsurlara (yayalar, araçlar ve hareket eden diğer nesneler) bağlı olarak uyarıcılar çeşitlenmekte ve yaya hareketlerini etkilemektedir. Dolayısıyla, benzer biçimsel özelliklere sahip doku alanlarında yaya hareketleri farklılaşabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, kentsel mekânın biçimsel ve işlevsel unsurlarına bağlı olarak oluşan uyarıcı etkenlerin yaya hareketleri üzerindeki etkisini fiziksel ve psikolojik yönleriyle irdelemektir. Uyarıcı etkenler ile yaya psikolojisi, davranışları ve yoğunluğu arasında anlamlı ve doğrusal bir ilişki olduğu hipotezi doğrultusunda çalışma, aşağıdaki araştırma sorularına yanıt aramayı amaçlamaktadır: Morfolojik unsurların bireyler üzerindeki farklı psikolojik etkileri nelerdir? Kentsel doku içinde yaya hareketleri hangi fiziksel ve psikolojik faktörlere bağlı olarak gerçekleşmektedir? Yaya hareketleri, dokuya ait ve ait olmayan nitelikler ile ne derece ilişkilidir? Kentsel mekânın ürettiği uyarıcı unsurlardan hangisi yaya hareketlerini daha çok yönlendirmektedir? Çalışma kapsamında İstanbul merkezi iş alanı ve alt merkezler arasından seçilen, doku tipolojisi açısından ızgara ve organik, yükselti açısından eğimli ve düz olarak ayrılan dört kent dokusunda yaya hareketlerinin fiziksel ve psikolojik faktörlere bağlı olarak nasıl farklılaştığı incelenmiştir. İlk etapta örneklem alanlarının fiziksel doku analizleri (doluluk-boşluk analizi, açık alan ve ulaşım ilişkileri, arazi kullanım) yapılmış, bu bağlamda dokuyu oluşturan nitelikler detaylı incelenmiştir. Eşzamanlı olarak kent dokuları içinde yer alan açık alan ağları, matematik ve geometri bilim dallarında kullanılan bir analiz ve hesaplama yöntemi olan topoloji kavramı ile soyut ağ haritalarına dönüştürülmüş ve dokuların topolojik eşdeğerlilikleri karşılaştırılmıştır (Marshall, 2005). İkinci etapta, ağ sistemini oluşturan her bir bağlantıdan geçen yaya akışları tespit edilerek gündelik hayatta en çok tercih edilen güzergâhlar belirlenmiştir. Son olarak, doku içinde yer alan uyarıcı etkenlerin yoğunlukları, psikoloji biliminde kullanılan Özellik Entegrasyon Teorisi (Treisman ve Gelade, 1980) ve Ortalama İzlenim (Mekânın Ortalama Değeri) yöntemi ile katmanlar halinde analiz edilmiş, bu katmanların çakıştırılması ile oluşturulan dikkat haritası ile doku genelinde uyarıcıların en çok algılandığı alanlar tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar ile yaya hareketleri arasındaki ilişkiler, istatistikî yöntemler ile karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Sonuç bulgular doğrultusunda her dokuda belli güzergâhların yoğunluk ve uyarıcı değerleri açısından öne çıktığı, yaya hareketleri ile uyarıcı etkenler arasında açıklanabilir bir ilişki bulunduğu, işlevsel ve hareketsel etkenlerin morfolojik etkenlerden daha baskın olduğu ve bu bağlamda benzer dokularda farklı algı – hareket desenlerinin ortaya çıktığı tespit edilmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Afrooz, A.E., Hanaee, T. & Parolin, B. (2012) “Wayfinding Performance of Visually Impaired Pedestrians in an Urban Area”, REAL CORP 2012: Re-Mixing the City – Towards Sustainability and Resilience? (Proceedings), Tagungsband, Schwechat.
Ashihara, Y. (1981) Exterior Design in Architecture, Van Nostrand Reinhold Company, USA.
Banasiak, M. (2012) “Cultivating a Culture for Neuro-Architecture: Linking Cognitive Science to Architectural Experience in Design Education”, 2012 ANFA Conference Posters, Salk Institute for Biological Studies, CA, Retrieved December 22, 2012, from http://www.anfarch.org
Booth, N.K. (1989) Basic Elements of Landscape Architectural Design, Waveland Press Inc., Long Grove, Illinois.
Bradshaw, C. (1993) “Creating and Using a Rating System for Neighborhood Walkability: Towards an Agenda for Local Heroes”, 14th International Pedestrian Conference, Boulder, Colorado.
Broadbent, D.E. (1958) Perception and Communication, Pergamon Press, London. Cüceloğlu, D. (1991) İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi A.Ş., İstanbul.
Fomenko, A.T. (1990) Variational Principles of Topology: Multidimensional Minimal Surface Theory, Kluwer Academic Publishers, Netherlands.
Hall, E.T. (1966) The Hidden Dimension, Doubleday, New York.
Hillier, B. (1999) “The Hidden Geometry of Deformed Grids; or Why Space Syntax Works, When It Looks as though It Shouldn’t”, Environment and Planning B: Planning and Design, Vol. 26, p.169-191.
Hölscher, C., Tenbrink, T. & Wiener, J.M. (2011) “Would you follow your own route description?
Cognitive strategies in urban route planning”, Cognition, Vol. 121, p.228-247.
Ishibashi, K., Kumata, Y. & Saito, S. (1998) “Forecasting The Sales Of Shopping Sites in The Central Commercial District Using The Disaggregate Markov Chain Model”, Journal Of The City Planning Institute Of Japan, Vol. 33, p.349-354.
Kitazawa, K. & Batty, M. (2004) “Pedestrian Behaviour Modelling: An Application to Retail Movements Using a Genetic Algorithm”, Centre for Advanced Spatial Analysis, University College of London.
Kürkçüoğlu, E. (2015) ‘Kentsel Dokuda Yaya Hareketlerinin Mekânsal ve Psikolojik Etki Değerlendirmesi’ Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Kürkçüoğlu, E., Ocakçı, M. (2015) “Kentsel Dokuda Mekânsal Yönelme Üzerine Bir Algı-Davranış Çalışması: Kadıköy Çarşı Bölgesi”, Megaron – YTU Faculty of Architecture E-Journal, 10(3), p. 365-388.
Linaraki, D. & Voradaki, G. (2012) “The Interaction of Space with the Human Nervous System and Its Impact on Human Psychology”, 2012 ANFA Conference Posters, Salk Institute for Biological Studies, CA, Retrieved December 12, 2012 from http://www.anfarch.org
Marshall, S. (2005) Streets & Patterns, Spon Press, New York. Mumford, L. (1961) The City in History, Penguin Group Ltd., USA.
Norberg-Schulz, C. (1966) Intentions in Architecture, Allen and Unwin Ltd., London.
Rapoport, A. (1977) Human Aspects of Urban Form: Towards a Man – Environment Approach to Urban Form and Design, Pergamon Press, UK.
Sitte, C. (1945) The Art of Building Cities: City Building According to its Artistic Fundamentals, Van Nostrand Reinhold Company, New York.
Solso, R.L., Maclin, M.K. & Maclin, O.H. (2011) Bilişsel Psikoloji (Cognitive Psychology – Seventh Edition), Kitabevi, İstanbul.
Treisman, A.M. & Gelade, G. (1980) “A Feature-Integration Theory of Attention”, Cognitive Psychology, Vol. 12, p.97-136.
Url-1 , erişim tarihi 29.10.2012.
Wolfe, J.M., Cave, K.R. & Franzel, S.L. (1989) “Guided search: An alternative to the Feature Integration Model for visual search”, Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, Vol.15(3), p.419-433.
Wolfe, J.M. & Horowitz, T.S. (2004) “What attributes guide the deployment of visual attention and how they do it?”, Nature Reviews | Neuroscience, Vol.5, p.1-7.
Zacharias, J. (1997) “The Impact of Layout and Visual Stimuli on the Itineraries and Perceptions of Pedestrians in a Public Market”, Environment and Planning B: Planning and Design, Vol.23, p. 23-35.
Zorlu, F. (2008) “Kentsel Doku-Ulaşım Sistemi İlişkileri”, METU Journal of Faculty of Architecture, Vol. 25 (1), p. 81-104.
