Adana Ziyapaşa Mahallesi’nin Morfolojik Dönüşümünü Kentin Gelişimi Üzerinden Okumak
Anahtar Kelimeler:
Adana- Çeper-kuşak- Kentsel morfoloji- Kent-plan çözümlemesi- Ziyapaşa mahallesiÖzet
Poëte tarafından yaşayan bir organizma olarak tanımlanan kentler, zaman içerisinde kent planlaması, kentsel yenileme, deprem gibi planlı ya da plansız gelişen çeşitli sebeplerle dönüşüm geçirmektedir. Adana kenti özelinde Çukurova bölgesinde özellikle 1950’lerden itibaren tarım sektöründe endüstrileşmenin gelişmesiyle iş olanaklarının artması bölgeye göçü artırmış ve fiziksel olarak Adana kentinin genişlemesine yol açmıştır. Ziyapaşa Mahallesi, bu genişleme sürecinden etkilenen bölgelerdendir. Çalışmanın amacı, Adana Ziyapaşa Mahallesi’nde 1950-2019 yılları arasındaki fiziksel değişimlerin kentin fiziksel gelişimiyle olan ilişkisini ortaya koymaktır. Bu kapsamda çalışmanın ilk kısmında kentin fiziksel gelişimi, “fringe-belt” çeper-kuşak kavramı ile ele alınarak kentin iç, orta ve dış çeper kuşak oluşumlarının varlığı araştırılmıştır. Belirlenen çeper kuşaklar kentin merkezinden kuzeyine bir gelişim olduğunu ve farklı kullanımlara sahip bölgelerin konut kullanımına dönüştürüldüğünü göstermiştir. Çalışmanın ikinci kısmında Ziyapaşa Mahallesi çalışma alanında, tarihsel-coğrafi yaklaşım temelinde M.R.G. Conzen’in geliştirdiği kent-plan çözümlemesi yöntemi uygulanmıştır. Kent-plan çözümlemesi yönteminin uygulanmasında; 1944 ve 2019 tarihli kadastral haritaları, 1950 yılına ait hava fotoğrafları, 1940, 1985 ve 2019 yılına ait hâlihazır haritalar materyal olarak kullanılmış ve mahalledeki fiziksel değişim, sokak dokusu, yapı adası-parsel ilişkisi, parsel-bina ilişkisi, dolu-boş oranı üzerinden analiz edilmiştir. Bu analizlerde mahallede bulunan bağ ve tarlaların kentin maruz kaldığı göçler sonucunda konut ihtiyacını karşılamak için kullanıldığı ve genellikle planlamadan bağımsız gecekondu yapıları/oluşumların var olduğu tespit edilmiştir. Son bölümde ise Ziyapaşa Mahallesi’nde 1950-2019 yılları arasındaki fiziksel değişim ile kentin çeper-kuşak oluşumları arasındaki ilişkisellik sorgulanmıştır. Kentteki nüfus artışı ve demografik hareketliliklerle gelişen yapılaşmalar günümüze kadar hazırlanmış nazım ve revizyon imar planlarının önünde gitmiştir. Bu durum, planların uygulanmasını zor hale getirmiş ve çeper kuşak oluşturacak tampon bölge oluşumlarını engellemiştir. Çalışmada yapılan analizlerin sonucunda kentin düzensiz gelişimi ile Ziyapaşa Mahallesinin morfolojik dönüşümü arasında paralellik olduğu, yapılan planlama çalışmalarına rağmen kentin belirli bölgelerinde ve Ziyapaşa Mahallesi’nde bu planlara uymayan benzer gelişmelerin oluştuğu görülmüştür.
İndirmeler
Referanslar
Adıgüzel, F. (2014). Kentsel gelişme ile ulaşım etkileşimi: Adana örneği. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Altunkasa M. F., Berberoğlu S., Uslu C., (2011). Sosyal Donatı Alanlarının Kentsel Yaşam Niteliği Yönünden Değerlendirilmesi: Kültürel Mekânlar, Açık Alanlar ve Yeşil Alanlar Açısından Adana Kenti İçin Bir Model Önerisi. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Çevre Atmosfer Yer ve Deniz Bilimleri Araştırma Grubu Araştırma Projesi, Proje No: 109Y153.
ALTUNKASA, M. F., (2004). Adana ‘nın Kentsel Gelişim Süreci ve Yeşil Alanlar. Adana Kent Konseyi Çalışma Grupları Toplantısı, Çevre Çalışma Grubu Bildirisi, Turkey.
Barke, M. (1990). Morphogenesis, fringe belts and urban size: an exploratory essay, in Slater, T.R (Ed.) The built form of Western cities, Leicester University Press 279-97, Leicester.
Bilsel, C. (2015). Kent Tarihi Araştırmalarında Mekânbilimsel Bir Yaklaşım: Batı’da ve Türkiye’de Kentsel Morfoloji Çalışmalarının Öncülleri. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, (I. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Mersin), 59–77. Geliş tarihi gönderen https://tnum.org.tr/index.php/tnum/article/view/4.
Conzen, M. P. (2009). How cities internalize their former urban fringes: a cross-cultural comparison. Urban Morphology, 13(1), 29–54. https://doi.org/10.51347/jum.v13i1.3946.
Conzen, M. R. G. (1960). Alnwick, Northumberland: A Study in Town-Plan Analysis. Transactions and Papers (Institute of British Geographers), 27, iii–122. https://doi.org/10.2307/621094.
Çetinkaya, U. B. (2009). Adana Kentsel Alanının Tarihi Süreç ve Çevre Düzeni Planı Çerçevesinde İncelenmesi. TMMOB Şehir plancıları odası süreli yayını, 1.
Gu, K. (2010), Exploring the fringe belt concept in Auckland: An urban morphological idea and planning practice. New Zealand Geographer, 66: 44-60. https://doi.org/10.1111/j.1745-7939.2010.01169.x
Hopkins, M. I. W. (2011). The ecological significance of urban fringe belts. Urban Morphology, 16(1), 41–54. https://doi.org/10.51347/jum.v16i1.3967.
Kubat, A. S., Ünlü, T., & Kuru, Özge. (2022). Tarihi Yarımada İç Çeper Kuşak Alanlarının İncelenmesi: Konstantin Surları. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, (III. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara), 397–412. Geliş tarihi gönderen https://tnum.org.tr/index.php/tnum/article/view/131.
Louis, H. (1936) ‘Die geographische Gliederung von Gross-Berlin’, in Louis, H. And Panzer, W. (eds) Länderkundliche Forschung: Festschrift zur Vollendung des sechzigsten Lebensjahres Norbert Krebs, Stuttgart: Engelhorn, 146-71.
Lynch, K. (1993) The Image of the City, (22nd printing), Boston: MIT Press.
Özer, M. N. (2009) Adana Büyükşehir Belediyesi Ziyapaşa Mahallesi-Mimar Sinan Parkı Kesimi Kentsel Tasarım Ulusal Proje Yarışması, TMMOB Şehir Plancıları Odası Planlama Dergisi, 2009/1, s.79.
Poëte, Marcel (1924–1931) Une vie de cité. Paris, de sa naissance à nos jours, A. Picard, Paris.
Saban, D. (2010) “Hermann Jansen’in Adana Planları”, Güney Mimarlık, Aralık 2010, Sayı: 2, s: 46-52.
Saban D. (2017) Geleneksel Adana 1: Mahalleler, Sokaklar, Binalar, Akademisyen Kitabevi, s:18-24.
Salıcı, A. (2009), Çatalan baraj gölü-deli burun aksında Seyhan nehrinin yeşil koridor potansiyelinin araştırılması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
Şahin, B. B. & Saban, D. (2020). Adana Tarihi Kent Merkezinde Morfolojik Bir Okuma: Abidinpaşa Caddesi Örneği. İDEALKENT, 11 (30), 717-746. DOI: 10.31198/idealkent.676421.
Ünlü, T., & Baş, Y. (2015). Mersin’de Morfolojik Süreçlerin Değerlendirilmesi. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, (I. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Mersin), 14–30. Geliş tarihi gönderen https://tnum.org.tr/index.php/tnum/article/view/2.
Whitehand, J. W. R. (1967). Fringe Belts: A Neglected Aspect of Urban Geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 41, 223–233. https://doi.org/10.2307/621338.
Whitehand, J. W. R. (1972). Building Cycles and the Spatial Pattern of Urban Growth. Transactions of the Institute of British Geographers, 56, 39–55. https://doi.org/10.2307/621541.
Whitehand, J.W.R. (1981). The Urban Landscape: Historical Development and Management Papers by M.R.G. Conzen. Academic Press, 166s.
Whitehand, J. W. R. (1988). Urban fringe belts: development of an idea. Planning perspectives, 3(1), 47-58.
Whitehand, J. W. (2001). British urban morphology: the Conzenion tradition. Urban morphology, 5(2), 103-109.
Yeğin, M., 1998. Göçün Adana’nın kentsel Gelişimine Etkileri. Metropolitan Alanlar Planlama Sorunları I. Sempozyum Bildirileri. Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir Bölge Planlama Bölümü, İstanbul. ISBN 975-461-215-3, 85-95 s.
Zorlu, F. & Söğüt, İ. (2019). Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Kentsel Planlama Pratiğinin Dönüşümü: Adana Örneği. İDEALKENT, 10 (28), 1158-1183. DOI: 10.31198/idealkent.648288.
Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Bakanlığı (2023/03). Mersin-Adana Planlama Bölgesi. https://mpgm.csb.gov.tr/mersin-adana-planlama-bolgesi-i-82221.
Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı (2023/03). Corine Projesi. https://corinecbs.tarimorman.gov.tr/.
Ek Dosyalar
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Ayşegül Bilgili- Beyza Uzay- Leyla Figen Geyyas Gören- Duygu Saban
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
