Şehri Çözümlemek: Çoklu Yöntem ve Farklı Bakış Açıları ile İstanbul Tarihi Yarımada’yı Okumak

Özet

Bu araştırma, stratejik konumu ve tarihsel değerinin etkisiyle yüzyıllar boyunca göz önünde olan İstanbul'un tarihi çekirdeğine odaklanarak, kentsel formun karmaşıklığını çözümlemeyi amaçlamaktadır. Bizans ve Osmanlı imparatorluklarına başkentlik yapan kent, her dönemin sonunda, dokusunda ve yapısında ciddi dönüşümler geçirmiştir ve bir sonraki nesil tarafından yeni kültüre ve günlük pratiklere uygun şekilde tekrardan inşa edilmiştir. Bu çalışmada kentsel değişimler, Conzenci gelenek bağlamında morfolojik bölgelerin belirlenmesinin yanı sıra mekân dizimi yöntemi ve Muratori perspektifinden ele alınmıştır. Çalışmada alana makro, mezo ve mikro olmak üzere üç farklı ölçekte yaklaşılmış ve her bir ölçekte çeşitli metot ve yöntemlerle analizler yapılmıştır. Tarihi yarımadanın tamamı (i), alanda çeşitli hiyerarşilerde tespit edilen morfolojik bölgeler (ii) ile semantik ve fonksiyonel özellikleriyle öne çıkan önemli yapılar (iii) olmak üzere farklı ölçeklerden irdelenmiştir. Alanın tamamı bir sistem olarak ele alınmış, bu kapsamda alnın mekânsal konfigürasyonu mekân dizim analizleriyle yorumlanmıştır. Muratori tarafından bir organizma olarak tanımlanan kent parçalara ayrılarak incelenmiştir. Kendi içinde homojen bir yapı sunarak çevresinden ayrışan kentsel alanları tespit etmede yararlanılan morfolojik bölgeleme, kentsel formun ana öğeleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. İlk olarak, kent formunun zaman içindeki genişlemesi, her dönemin kentsel öğeleri ve bunların farklılıkları ortaya koyulmuş ve devamında mekân dizim yöntemi yardımıyla araştırılmıştır. İkinci olarak, tarihi yarımadanın uç kısmında konumlanan ve müzeler bölgesi olarak da bilinen Sultanahmet Arkeolojik Parkı analiz edilmiştir. Son olarak, araştırmada çizge teorisi (j-grafiği) yardımıyla Bizans ve Osmanlı saraylarının planları üzerinden kültürel dönüşümlerin yapılı çevreye yansıması incelenmiştir. Bu alana ev sahipliği yapan bütün medeniyetler farklı kentsel yaşam tecrübeleri üretmiş, alanı kendi kültür ve pratiklerine göre dönüştürmüşlerdir. Üç farklı morfolojik yöntem, İstanbul’un tarihi merkezini çözümlemek üzere uygulanmıştır. Bu çalışma, içselci, normatif ve bilişsel yöntemlerle alandaki geçişleri ve kent formundaki kültürel izleri daha iyi anlamayı sağlamaktadır.